Historia gminy wiąże się bezpośrednio z historią Łańcuta. Powstanie najstarszych wsi (Albigowa, Handzlówka, Kraczkowa, Wysoka, Sonina) podobnie jak i samego Łańcuta datuje się na drugą połowę XIV wieku. Były to wsie założone na prawie magdeburskim z osadnictwa niemieckiego. Ich właścicielami byli kolejni włodarze Łańcuta: Pileccy, Stadniccy, Lubomirscy, Potoccy.

W historię gminy wpisali się wielkimi literami synowie tej ziemi, którzy swoje młode życie oddali za wiarę i ojczyznę. Pierwszy to legionista, adiutant Marszałka Piłsudskiego - bohater wojny polsko - bolszewickiej, urodzony w Kosinie; drugi to bł. Achilles Józef Puchała, pochodzący z Kosiny - młody franciszkanin, który zginął śmiercią męczeńską w 1943 r., oddając życie za swoich parafian w Pierszajach na Białorusi; jego imię nosi funkcjonujący zakład Pielęgnacyjno - Opiekuńczy w Kosinie.

A oto jak przedstawia się historia wsi, wchodzących w skład gminy.

Albigowa

Wojska niemieckie przed Szkołą Powrzechną w Albigowej, fot. archiwum

Pierwotne nazwy wsi: Helwygheshow, Helwigau, Helwygeshof, Halwygowa poświadczają, że osadą zasiedlono kolonistami z Niemiec. Nazwa pochodzi  od imienia Helwiga, pierwszego wójta.Wieś lokował w II połowie XIV wieku ówczesny właściciel włości łańcuckiej Otto z Pilczy herbu Topór, generalny starosta ziemi ruskiej i wojewoda sandomierski.
Pierwsza wzmianka o osadzie pochodzi z końca XIV wieku. 5 maja 1384 roku Dymitr (Demetrius) kardynał legat papieski, zarządca kościoła ostrzychomskiego wystawił dokument, w którym zatwierdził nadanie dziesięcin kapitule przemyskiej uskutecznione przez biskupa przemyskiego Eryka. W powyższym dokumencie obok innych miejscowości okręgu łańcuckiego Albigową.
Po śmierci Ottona Albigową odziedziczyła córka Elżbieta Pilecka, a następnie jej potomkowie. Jeden z nich Mikołaj w 1542 roku sprzedał wieś Mikołajowi Tarle, chorążemu przemyskiemu. Od końca XVI wieku nowym właścicielem został Konstanty Karol Korniakt rodem z Krety, kupiec lwowski, dzierżawca ceł ruskich, nobilitowany w 1571 roku. Albigowa należała do rodziny Korniaktów do 1672 roku, kiedy to zmarł ostatni przedstawiciel rodu Karol Franciszek. Kolejnym dziedzicem został Stanisław Potocki, chorąży koronny, który w 1781 roku odsprzedał wieś Tadeuszowi Jerzemu Chruścickiemu. Następnie Albigową dzierżyli kolejno: Skarbkowie (od 1830), Franciszek i Stanisław Odrowąż Pieniążek. Od tego ostatniego wieś odkupili Alfred Potocki z Łańcuta. W rękach Potockich Albigowa pozostawała do 1944 roku.
Wieś znana z gospodarczości i licznych inicjatyw społecznych. Do grona wybitnych społeczników należał proboszcz Albigowej ksiądz Antoni Tyczyński, wspóinicjator budowy szkoły koszykarskiej, kółka rolniczego, szkoły gospodarstwa wiejskiego, szkoły ludowej, mleczarni, spółki oszczędności i pożyczek Raiffeisena, fabryki drenów. Ponadto Potoccy założyli tutaj stadninę koni (po II wojnie światowej zlikwidowana, a na gruntach założono słynny instytut sadowniczy, obecnie prywatne przedsiębiorstwo sadowniczo ogrodnicze).

Cierpisz
Cierpisz pierwotnie był przysiółkiem Kraczkowej i nosił nazwę Woli Kraczkowskiej. Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1624 roku i jest zawarta w dokumencie, wystawionym przez ówczesnego właściciela Kraczkowej Aleksandra Korniakta, potwierdzającym donacje na rzecz kraczkowskiego kościoła parafialnego. Właścicielami Cierpisza byli każdorazowo sukcesorzy pobliskiej Kraczkowskiej.

Głuchów
Osadę Głuchów lokował w połowie XIV wieku Otto z Pilczy. Pierwsza wzmianka jest zawarta w dokumencie donacji na rzecz parafii w Nowosielcach z 1384 roku, w którym występuje niejaki Paulus de Gluchow, być może wójt Głuchowa. Przez następne dwa wieki Głuchów był w posiadaniu rodziny Pileckich z Łańcuta, a następnie Stadnickich. Pod koniec XVI wieku przeszedł na własność Konstantego Korniakta, który posiadał zamek w Głuchowie na tzw. "Winnej Górze". Po Korniaktach wieś, podobnie jak i całą włość łańcucką przejął Stanisław Lubomirski, wojewoda ruski. Przez kolejne, niespełna dwa stulecia wspomniana osada wchodziła w skład potężnego latyfundium Lubomirskich, a następnie do 1944 roku była w posiadaniu Potockich z Łańcuta.

Handzlówka

Stary kościół w Handzlówce, fot. archiwum UG

Wieś lokowana (i zasiedlana kolonistami niemieckimi)w 1381 roku na prawie magdeburskim przez Ottona z Pilczy, wojewodę sandomierskiego, właściciela dystryktu łańcuckiego. Na mocy dokumentu z tegoż roku "rozważny i opatrzny mąż" Lang Hanzyl otrzymał dziedziczne sołectwo w założonej wsi Langynaw (Handzlówka).
Przez dwa stulecia Handzlówka wchodziła w skład posiadłości wspomnianych wyżej Pileckich. Ostatni z nich Krzysztof (zm. po 1596 roku) zastawił, bądź sprzedał wieś Janowi Kostce de Sternberg, wojewodzie sandomierskiemu i jego żonie Zofii z Odrowążków. Po śmierci tej ostatniej osada przypadła jej córce, zamężnej z Aleksandrem księciem Ostrogskim, panem na Tarnowie i Ostrogu. Następnie Handzlówka weszła w skład posiadłości Korniaktów, po których wieś przejęli Antoni Pieściorowski i Jerzy Łowiecki. Po nich dziedzicem został Józef Wisowaty, wojski liwski. W 1744 roku jako posesor był notowany Stefan Chomentowski, opiekun nieletnich braci Józefa Wiszowatego: Kaspra i Kajetana. W ostatniej ćwierci XVIII wieku dziedzicem i kolatorem parafii w Handlówce został Stanisław Potocki, chorąży koronny. W latach 1815-33 wieś należała do Ignacego Skarbka. Natomiast w roku 1846 wzmiankowano jako właściciela Stanisława Odrowąża Pieniążka, który odsprzedał posiadłość Eligiuszowi i Karolinie Sablewskim. Po nich nowym właścicielem został niejaki Herold. Po bankructwie tegoż wieś należała do Mojżesza Salzmana. W 1892 roku Handzlówkę odkupił Roman Potocki, który we wsi założył ujęcie wodociągowe zaopatrujące w wodę swoją rezydencję w Łańcucie.Po 1900 roku miał miejsce dynamiczny rozwój wsi. Z inicjatywy miejscowych społeczników księdza Władysława Krakowskiego i Franciszka Magrysia założono szkołę oraz cały szereg instytucji i organizacji społecznych takich jak: mleczarnia, straż pożarna, kółko rolnicze, czytelnia, teatr włościński i in.

Kosina
Poprzednie nazwy miejscowości: Cossyn, Kossyn, Koszina. Jako osada kolonistów niemieckich powstała około połowy XIV wieku. Po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie lokacyjnym wsi Noua Villa Daz Newdorf (Kraczkowa) z 1369 roku, gdzie wśród świadków został wymieniony sołtys Kosiny "scultetus in Kossyna nomine Johannes". Pierwszymi właścicielami wsi był Otto z Pilczy lub jego zięć Wincent z Granowa, kasztelan i starosta nakielski (zm. 1410), następnie Elżbieta, wdowa po Wincentym. Po jej śmierci w posiadaniu potomków Pileckich z Łańcuta. Kolejnymi właścicielami była rodzina Stadnickich, od której wsi przyjął Stanisław Lubomirski. W rękach Łubomirskich Kosina pozostała do I połowy XVIII wieku. W latach 1738-88 jako właściciele notowali są książęta Sanguszkowie. Po nich, w drodze licytacji, osadę nabyła Kunegunda Prekowa. Kolejną dziedziczką została księżna Elżbieta z Czartoryskich Lubomirska 1733-1816). Nowa właścicielka w 1802 roku oddała Kosinę (z miastem Przeworskiem i siedmioma okolicznymi wsiami) swojemu ulubieńcowi i wychowankowi Henrykowi Lubomirskiemu. Lubomirscy z Przeworska Kosiną dzierżyli do 1944 roku.

Kraczkowa

Stary kościół w Kraczkowej

Wieś lokowana przez Ottona z Pilczy herbu Topór. 16 VII 1369 roku wystawił on dokument, na mocy którego powierzył Janowi Howsteterowi osadzenie Nowej Wsi (Noua Villa Daz Newdorf) na prawie niemieckim.
W posiadaniu rodziny Pieleckich Kraczkowa pozostała do 1586 roku, kiedy to wdowa po Krzysztofie Pileckim Anna z Sienna zamieniła włość łańcucką ze Stanisławem Stadnickim. Nowy właściciel odstąpił swoje prawa do Kraczkowej Konstantemu Korniaktowi. W rękach rodziny Korniaktów wieś pozostała do końca XVII wieku. Od 1732 roku jako patron parafii występuje Stanisław Potocki. W latach 1741-53 właścicielem był Krzysztof Skarbek, kanonik lwowski, wierzyciel Korniaktów. Odsprzedał on wieś Franciszkowi Potockiemu. Następnie (od 1839) nowym posiadaczem został Ignacy hr. Skarbek. W 1843 roku wieś została odsprzedana Janowi Wolskiemu. Dwanaście lat później posiadłość nabył Hersch Weinberg. Ostatnim właścicielem wsi i folwarku, do 1915 roku (tj. do parcelacji gruntów dworskich) był Roman hrabia Potocki, III ordynat na Łańcucie.
Kraczkowa była prężnym ośrodkiem, rodzącego się w Galicji, ruchu ludowego. Tutaj urodził się znany ludowiec, poseł do parlamentu wiedeńskiego Tomasz Szajer, bywał tutaj ksiądz Stanisław Stojałowski. W 1936 roku w domu znanego działacza ZMW "Wici" i społecznika Władysława Możdżenia podpisano "Deklarację Praw Młodego Pokolenia".
W 1991 roku w Kraczkowej powstał zespół "Patria" (z kapelą ludową), który prezentuje miejscowe zwyczaje. Najbardziej znanym z nich jest "Wesele Kraczkowskie". Dzieje wsi u schyłku XIX wieku i na początku XX wieku opisał mieszkaniec Kraczkowej Walenty Kunysz w pamiętniku "Wcibski i wrazicki" (wyd. 1973 r.)

Rogóżno
Wieś lokowana na początku XV wieku, być może przez Jana Pieleckiego, syna Incentego z Granowa i Elżbiety z Pilczy. Po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie z 1450 roku. W rękach Pileckich Rogóżno pozostało do końca XVI wieku. Od 1589 roku dziedzicem został Konstanty Karol Korniakt, herbu Krzyż, dzierżawca ceł ruskich. W bliżej nieznanych okolicznościach wieś została przejęta przez rodzinę Gołuchowskich. Najpierw dziedzicem był Mikołaj, a po nim syn Antoni, podczaszy bracławski. Nowi właściciele posiadali w Rogóżnie dwór i znani byli z waśni między sąsiedzkich. Niechlubnie wsławili się napadem na Korniaktów w 1701 roku. W XVIII wieku w posiadaniu Elżbiety Lubomirskiej, pani na Łańcucie, która zapisała Rogóżno (z Przeworskiem i okolicznymi wsiami) swojemu ulubieńcowi i wychowankowi Henrykowi Lubomirskiemu. W posiadaniu Lubomirskich z Przeworska wieś pozostała do 1944 roku.

Sonina
Poprzednie nazwy miejscowości: Schonerwalt, Sanyna, Szanyna. Wieś lokalna zapewne w II połowie XIV wieku przez Ottona z Pilczy, dziedzica dystryktu łańcuckiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie kardynała legata Dymitra z 1384 roku pod nazwą Schonerwalt. Sonina nieprzerwanie wchodziła w skład włości łańcuckiej. Kolejno jej właścicielami byli Pileccy z Łańcuta, Stadniccy, następnie Lubomirscy, a na koniec rodzina Potockich.

Wysoka
Wieś założona w II połowie XIV wieku przez Ottona z Pilczy herbu Topór generalnego starostę ziemi ruskiej i wojewodę sandomierskiego, właściciela dystryktu łańcuckiego. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1384 roku.
Od 1586 roku własność rodziny Korniaktów. W roku 1742 jako dzierżawcy notowani Marcin i Anna Dąbrowscy, a następnie Andrzej i Marianna Rutkowscy. Kolejnym administratorem (od 1767) był Andrzej Szatkowski. Przed 1780 rokiem wieś nabył wojewoda ruski, chorąży wielki koronny, targowiczanin Stanisław Szczęsny Potocki. Zastawił on Wysoką u Konstancji Bielskiej, kasztelanowej halickiej. W 1785 roku należała do księcia Adama Ponińskiego, dwa lata później właścicielką została niejako Rogalińska. Od 1798 roku własność Józefa i Tekli Smydzińskich. Kolejnymi dziedzicami byli Konstancja i Antoni Świdzińscy, od których Wysoką w 1819 roku odkupił Alfred Potocki. W skład ordynacji łańcuckiej wieś wchodziła do 1944 roku. W dawnych czasach mieszkańcy Wysokiej słynęli z wyrobów tkackich, posiadali nawet własnych cech. Do chwili obecnej jeden z przysiółków wsi nosi nazwę "Tkacze". Tak samo nazywa się Zespół Obrzędowy, który prezentuje m.in. "Wesele wysockie".